Bir yılın daha dibini sıyırırken son dönemde sosyal medyanın da popülerleştirmesi ile Noel Baba, çam ağacı süsleme gibi unsurlar sıkça tartışma konusu olmaya başladı. Peki kimdir bu Noel Baba? Eski Türk mitolojisinde adı geçen Ayaz Ata ile ilişkisi nedir? Coca cola ve noel baba ilişkisi nedir? Hadi gelin bu sorulara yanıt arayalım…

Antalyalı Noel Baba

Artık bütün dünyanın bildiği Noel Baba ya da Santa Klaus, hiç şüphe yok ki, İskandinavya ülkelerindeki iyilik sever çocukların koruyucusu ve sevindiricisi olan Noel Baba efsanesi ile Myra’lı Aziz Nicholaos’ın kişiliklerinin birleştirilmesiyle, yarı dinî ve çok popüler bir tipin doğmasıyla oluşmuştur. Öte yandan Santa Klaus’un Anadolu’da yaşayan bir din adamı olan Aziz Nicholaos olduğu da düşünülmektedir.

Antalya’nın Demre (Myra) ilçesinde Aziz Nicholas kilisesi bulunması ve bu azizin çocuklara hediyeler vererek onları koruyup kollaması onun Noel Baba ile özdeşleştirilmesine olanak sağlamıştır. Aziz Nicholas’ın bir piskopos olması sebebiyle kırmızı bir pelerin giymesi ise halk arasında anlatılan bir detaydır. Hristiyanların noel zamanında şömine başlarına çorap asması ise Aziz Nicholas’ın ihtiyaç sahibi insanların evlerinin önünde bulunan ayakkabıların içine para atması ile özdeşleşerek zamanla şekil değişikliğine ve pazarlama stratejilerine dönüşerek çorap halini almıştır.

Noel Baba karakterinin kızak ve geyiklerle gezmesi ise kültürel bir aktarımın sonucu ortaya çıkmıştır demek yanlış olmayacaktır. Çünkü Aziz Nicholas’ın yaşadığı Myra bir Akdeniz kentidir ve kızakla gezmeyi sağlayacak kadar kar almamaktır. Öte yandan kuzey ülkelerindeki geleneklerde ise kızak ve geyikleri sıkça görmekteyiz. Aziz Nicholas’ın Hristiyan bir aziz olması ve ölüm tarihinin 6 Aralık olarak kabul edilmesi ise onun Noel bayramı ile yakından bir ilişki içine sokmuştur.

Bir başka anlatıda ise “Roma imparatoru Diocletian’ın Hıristiyanlara karşı başlattığı tutuklama harekatından kurtulamayan Saint Nicholas (Noel Baba), büyük imparator Konstantin zamanında özgürlüğüne kavuşarak, İznik Konsül’üne bağlanır. Ölümünden sonra  ise Myra (Demre) yakınlarına gömülür.  11. yüzyılda,  İtalyan denizciler, Myra’dan aldıkları kemiklerini,  İtalya’da yeniden defnederler.  Böylece Saint Nicholas’nın efsaneleri Avrupa’ya yayılır. Efsanelerin,  kat ettikleri coğrafyaların farklı yorumları dikkate alınmadığında, ortak yanı  Hıristiyanlık inancının sembollerinden biri yapılmış, yari kutsal kişinin serüvenidir…”

Noel Nedir?

Noel, her yıl 25 Aralık tarihinde İsa’nın doğumunun kutlandığı Hristiyan bayramıdır. Ayrıca Doğuş Bayramı, Kutsal Doğuş veya Milat Yortusu olarak da bilinir. 20. yüzyılın başlarından itibaren Noel, Hristiyan olmayanlar tarafından da kutlanan, dinî motiflerinden arınmış, hediye alışverişi etrafında yoğunlaşan bir bayram olarak da kutlanmaya başlamıştır. Bu seküler Noel versiyonunda mitolojik figür Noel Baba temel bir rol oynar.

Noel, her yıl dünyadaki Hristiyanların çoğunluğu tarafından 25 Aralık’ta kutlanır. Bazı ülkelerde kutlamalar 24 Aralık’ta Noel arifesiyle başlar ve 25 Aralık bitimine kadar devam eder. Ermeni Kilisesi gibi bazı Doğu Ortodoks Kiliseleri, Jülyen takviminde 25 Aralık’a denk gelen 6 Ocak’ı Noel olarak kutlarlar. Hristiyanların çoğunlukta olduğu bazı ülkelerde pratik olarak Noel tatili yılbaşı tatiliyle birleştirilir. Yani yılbaşı ile noel kutlaması tamamen farklı şeyler olmasına rağmen iç içe geçerek bir anlam boşalması yaşamıştır.

Eski Türklerde Noel ve Ayaz Ata

Ayaz Ata Türk, Altay ve Orta Asya mitolojisinde yer alan soğuk tanrısıdır ve Noel Baba ile özdeşleşmiş durumdadır. Ayaz Ata ay ışığından yaratılmıştır. Soğuk havanın dünya üzerine gelmesini sağlar ve “Ak Ayas” olarak da adı geçer. Ülker burcunun altı yıldızı göğün altı deliğidir ve oradan soğuk hava üfler ve kış gelir. Kazak kültüründe Noel Baba ile birebir şekilde özdeşleşmiştir. Kimi topluluklarda kışın ortaya çıkan ve insanlara yardım eden aziz bir kişi olarak da anılmaktadır. Hikayelere göre ona iyiliklerinde yardım ve eşlik eden bir kızı, bazı hikayelere göre de torunu vardır. Ona da “Ayaz Kız” yada “Kar Kızı” ismi verilmiştir.

Yılbaşı Kutlamaları

Kültürler arası etkileşim ne kadar farklı olsa da yılbaşı kutlamaları tamamen Hristiyan toplumlardan gelmemiştir. Türklerin yılbaşı bayramları Nevruz ve Hıdırellez’dir ve gelenek içinde de yeri çok önemlidir. Cumhuriyet döneminde takvimin değişmesi ile birlikte Nevruz ve Hıdırellez’in de tarihleri değişmiştir. Nevruz ve Hıdırellez takvimin birinci gününü işaret eder, 1 Ocak da öyle… Aslında ortada olan bir tarih değişikliğinden başka bir şey değildir. Buna ilaveten sosyo-kültürel dokudaki değişiklik, arkaik mitleri öldürmüştür hepsi bu… Eğer Türkler, geçmişte yılbaşı kutlamamış olsalardı, 31 Aralıktaki yılbaşı bu derece etkili bir gelenek oluşturarak, halk arasında yayılma gücü bulamayacaktı. (OĞUZ,2013)

NOEL BABA VE COCA COLA

Noel baba bir efsaneden ve noel zamanı anlatılan gece masallarından ibaretken nasıl oldu da sokaklarda noel baba kostümleriyle gezen kişilere dönüştü? Noel Baba’nın metalaşma hikayesi elbette bir pazarlama stratejisiyle gerçekleşiyor. Bu da her gün neredeyse tonlarca litre tüketilen Coca- Cola markası sayesinde oluyor…

Noel Baba’yı ilk çizen kişi  Thomas Nast (1863). Bir karikatürist olan Nast Noel Baba’yı o kutsal hikayelerde ya da kilisenin anlatılanlarındaki gibi değil de daha çok dünyevi zevklere ait olarak çizmiştir.

1929 yılında Amerika’da dev bir kriz oldu. İnsanların değil işe gidip para kazanmak camı açacak enerjileri kalmamıştı. Bu durum tabii ki patronların canını sıktı ve reklam sektörü devreye girdi. 1930 yılında Coca Cola sadece bir efsaneden ibaret hale gelmiş Noel Baba’yı tekrar gün yüzüne çıkarttı…

Coca Cola’nın yeni reklam ikonu Noel Baba’yı Haddon Sundblom adlı sanatçı resmederek tekrar popülerleşmesini sağlamıştır. Fakat bu durum ilerleyen süreçlerde ortaya birçok farklı iddianın çıkmasına neden olmuştur. Bunlardan en bilineni olan Noel babanın aslında yeşil ceketli olması ve coca cola şirketi onu kendi renkleriyle yani kırmızı olarak resmetmesi…. Her ne kadar Coca- Cola ile noel babanın kapitalist bir yapıya bürünmesi mantıklı olsa renklerin değiştirilme durumu tamamen bir şehir efsanesinden ibarettir…

Noel Baba’nın bugünkü kırmızı kıyafetli tonton bir dede olarak hafızalara kazanması 1930 yılından önce de vardı örneğin Rose O’Neill’in Puck’ın 1903 sayısı için yaptığı illüstrasyonda Noel Baba kırmızı kıyafetleriyle görülür…

Kaynak:

OĞUZ, M.Öcal, Küreselleşme ve Uygulamalı Halk Bilimi, Akçağ Yayınları Ankara,2013

https://tr.wikipedia.org/wiki/Noel

www.loveinartsz.com